تقدیر

معنای تقدیر

تقدیر از ماده «قَدَرَ» گرفته شده است که در لغت به معنای بریک چیز توانا و مسلط شدن و اندازه گرفتن است.

اما معنای قدر یا تقدیر الهی:

علم و اراده پروردگار به تمامی کائنات قبل از پیدایش آن و این که هیچ حادثه ای اتفاق نمی افتد مگر این که در تقدیر نوشته شده است؛ یعنی قبل از نوشته شدن تقدیر علم خداوند آن را احاطه کرده بود. پس هر حادثه ای با علم و اراده قبلی پروردگار صورت می گیرد.

الله متعال می فرماید:«إِنَّا کُلَّ شَیْءٍ خَلَقْنَاهُ بِقَدَرٍ» (القمر/ 49):«ما هر چیزی را به اندازه لازم و از روی حساب و نظام آفریده ایم».

و در جای دیگر می فرماید:«وَکَانَ أَمْرُ اللَّهِ قَدَرًا مَّقْدُورًا» (الأحزاب: 38): «و فرمان خدا همواره روی حساب و برنامه دقیقی است و باید به مرحله اجرا درآید».

چنانچه وجود همه ی عالم قبل از آفرینش در تقدیر الهی بوده است، سرنوشت عالم نیز قبل از اینکه پروردگار آن را بیافریند در لوح محفوظ نوشته شده است.  

الله متعال می فرماید:«مَا أَصَابَ مِن مُّصِیبَةٍ فِی الْأَرْضِ وَلَا فِی أَنفُسِکُمْ إِلَّا فِی کِتَابٍ مِّن قَبْلِ أَن نَّبْرَأَهَا إِنَّ ذَلِکَ عَلَى اللَّهِ یَسِیرٌ لِّکَیْلَا تَأْسَوْاْ عَلَى مَا فَاتَکُمْ وَلَا تَفْرَحُوا بِمَا آتَاکُمْ وَاللَّهُ لَا یُحِبُّ کُلَّ مُخْتَالٍ فَخُورٍ» (الحدید: 22 – 23): «هیچ رخدادی در زمین به وقوع نمی پیوندد یا به شما دست نمی دهد مگر این که پیش از آفرینش زمین و خود شما در کتاب بزرگ و مهمی (به نام لوح محفوظ ثبت و ضبط) بوده است و این کار برای خدا ساده و آسان است این بدان خاطر است که شما نه بر از دست دادن چیزی غم بخورید که از دستتان بدر رفته است و نه شادمان بشوید بر آنچه خدا به دستتان رسانده است . خداوند هیچ شخص متکبر فخرفروشی را دوست نمی دارد».

رسول الله صلی الله علیه و سلم در حدیثی می فرماید: «کَتَبَ اللَّهُ مَقَادِیرَ الْخَلاَئِقِ قَبْلَ أَنْ یَخْلُقَ السَّمَوَاتِ وَالأَرْضَ بِخَمْسِینَ أَلْفَ سَنَةٍ، وَعَرْشُهُ عَلَى الْمَاءِ» (صحیح مسلم/ ش16): «خداوند اندازه مخلوقات را پنجاه هزار سال قبل از اینکه آسمان ها و زمین را خلق کند، نوشته است و فرمود: و عرش او بر آب قرار دارد».

بنابراین:

اول: خداوند به همه چیز از جمله هستی، نیستی، چیزهای احتمالی و چیزهای محال علم دارد و علم او همه چیز را در برگرفته است. آنچه هست، آنچه خواهد شد و آنچه نمی شود و آنچه می شود و چطور خواهد شد همه را با علم همیشگی و ابدی خود می داند.

دوم: خداوند آنچه را که تا روز قیامت خلق شدنی است نوشته است.

سوم: اراده و خواست خداوند است که هرچه بخواهد می شود و آنچه را که نخواهد نمی شود.

چهارم: خداوند خالق و پدید آوردنده همه اشیاء و قدرت او بر آن تمام و کامل است.

انواع تقدیر

با توجه به آیات و احادیث به طور کلی چهار نوع تقدیر داریم:

اول: تقدیر عمومی: این تقدیر عمومی است و شامل همه کائنات و مخلوقات می شود. چنانچه در حدیث گذشته خواندیم خداوند اندازه مخلوقات را پنجاه هزار سال قبل از اینکه آسمان ها و زمین را خلق کند، نوشته است.

دوم: تقدیر عمری: تقدیر انسان از همان لحظه که روح بر او دمیده می شود تا زمانی که از دنیا برود نوشته شده است.

رسول الله صلی الله علیه و سلم در حدیثی می فرماید: «إِنَّ أَحَدَکُمْ یُجْمَعُ خَلْقُهُ فِی بَطْنِ أُمِّهِ أَرْبَعِینَ یَوْمًا نُطْفَةً، ثُمَّ یَکُونُ عَلَقَةً مِثْلَ ذلِکَ، ثُمَّ یَکُونُ مُضْغَةً مِثْلَ ذلِکَ، ثمَّ یُرْسَلُ إلَیْهِ الْمَلَکُ فَیَنْفُخُ فیهِ الرُّوحَ، وَیُؤمَرُ بأرْبَعِ کَلِمَاتٍ: بِکَتْبِ رِزْقِهِ وَأَجَلِهِ وَعَمَلِهِ وَشَقِیٌّ أوْ سَعِیدٌ»: « «آفرینش هرکدام از شما اینگونه است که چهل روز و چهل شب در شکم مادرش گرد آورده می شود - و یا (شک راوی) چهل شب (به صورت نطفه خواهد بود) - سپس به همان مدت به صورت علقه (خون بسته) درمی آید، سپس به همان مدت به مضغه (گوشت پاره) تبدیل می شود، سپس خداوند فرشته [ی مأموری] را به سویش می فرستد و به نوشتن چهار چیز دستور داده می شود: روزیِ او و اجل و عملش و این که سرانجام بدبخت یا خوش بخت خواهد بود». (متفق علیه)

سوم: تقدیر روزانه: این نوع تقدیر همان اعمالی است که در هر روز برای ما اتفاق می افتد.

خداوند می فرماید: «کُلَّ یَوْمٍ هُوَ فِی شَأْنٍ» (الرحمن/29): «خداوند هر روز در شأن و کارى است».

توضیح: با توجه به اینکه خلقت امری دائمی و مستمر است، پاسخگویی به نیاز نیازمندان نیز دائمی می باشد و خدا یک روز به کسی قدرت می دهد و یک روز غم و اندوه می دهد. یک روز سلامتی و روز دیگر بیماری و ضعف می دهد؛ لذا «کل یوم هو فی شأن» یعنی خدا هر روز پدیده تازه و خلق جدید دارد. اموری مثل آفرینش و مرگ، آمرزش گناهان، رزق و... که هر کدام گوشه ای از معنای گسترده آن را دربر می گیرد.

چهارم: تقدیر سالانه: این نوع از تقدیر سالانه نوشته می شود و این تقدیر سالانه هرسال در شب قدر مشخص و نوشته می شود.

خداوند می فرماید: «فِیهَا یُفْرَقُ کُلُّ أَمْرٍ حَکِیمٍ» (دخان/4): «در این شب قدر هرگونه کار حکیمانه ای که انسان را به سعادت برساند و او را از باطل و شقاوت دور گرداند از سوی خدا بیان و مقرّر گشته است».

بنابراین در شب قدر تفصیل امور و کارها روشن و مشخص می شود و در این شب که شب نزول قرآن است، همه امور همچون ولادت، مرگ، طاعت، گناه و هر حادثه ای که در طول سال قرار است اتفاق بیفتد، نوشته می شود.

مقدرات در این شب قطعی است اما این بدان معنا نیست که اختیار از انسان سلب شده و نمی تواند آنها را تغییر دهد. راه برای تغییر سرنوشت را خداوند برای انسان باز گذاشته که از جمله این راه ها می توان به استغفار، دعا و طاعت و عبادت اشاره کرد. همچنین اقدام شایسته فردی می تواند سرنوشت او را تغییر دهد به این معنا که ممکن است بلایی برای کسی نوشته شده باشد اما با دادن صدقه ای، بلا را از سرنوشت خود پاک کند.

بنابراین تقریر سرنوشت در این شب ها معنایش این نیست که انسان دستش بسته می شود بلکه این ما هستیم که سرنوشت خود را رقم می زنیم.

ثمرات ایمان به تقدیر

ایمان به قضا و قدر الهی آثار و نتایج سودمندی در زندگی انسان مؤمن دارد که از جمله آنها می توان به موارد زیر اشاره کرد:

1 - بر خداوند اعتماد کردن هنگام انجام کاری. زیرا او اسباب و مسببات را مقدر کرده است.

2 - بنده به آرامش و راحتی قلب می رسد هنگامی که بفهمد که هرچیزی در قضا و قدر الهی قرار دارد.

3 - از بین رفتن خود پسندی و غرور هنگام رسیدن به خواسته و آرزو. زیرا رسیدن به آن را نعمتی از طرف خداوند به آنچه از اسباب خیر و رستگاری برای او مقدر کرده است، می داند پس خداوند را شکر می کند و از غرور و خود پسندی دور می شود.

4 - دوری از آشفتگی و ناراحتی هنگام از بین رفتن خواسته و آرزو. زیرا آن را از قضا و قدر الله متعال می داند پس بر آن صبر می کند و مأجور می گردد.

خلاصه: تقدیر از جمله مسایل غیبی است که هر مسلمان باید به آن ایمان داشته باشد و تقدیر تمام مخلوقات نوشته شده است و قبل از آن هم در علم خداوند متعال بوده است به همین جهت بحث کردن و سخن گفتن بیش از حد در مورد این مساله شایسته نیست زیرا این مساله از امور غیبی است و هیچ کس جز خداوند از تقدیر خبر ندارد.