تحقیق آیه «عُتُلٍّ بَعْدَ ذلِکَ زَنیم»

طرح شبهه:خداوند در قرآن می گوید: «عُتُلٍّ بَعْدَ ذلِکَ زَنیم» (قلم/13): «(دشمن محمد) متکبر است و خشن با آنکه "حرامزاده " و بی اصل و نسب است». در اینجا خداوند است که  این فحش را به دشمنان محمد نسبت می دهد و در این آیه خداوند زنازادگی را به دشمنان محمد نسبت می دهد.

پاسخ به این شبهه: متاسفانه دشمنان اسلام و قرآن همیشه قبل از آگاهی و تحقیق پیرامون آیات قرآن، شبهاتی را مطرح می کنند که هرگز جنبه ی علمی ندارند. قبل از این که به بررسی کلمه «زنیم» بپردازم باید شأن نزول این آیه را بدانیم.

مفسرین در شأن نزول این آیات اختلاف دارند. برخی گفته اند این آیات در مورد «أخنس بن شریق» و برخی گفته اند در مورد «أسود بن عبد یغوث» یا «عبد الرحمن بن الأسود» نازل شده است. اما طبق قول مشهور، اکثر مفسرین و علما معتقدند این آیه و آیات قبل و بعد آن در مورد «ولید بن مغیرة»  نازل شده است. (تفسیر المنیر/ ج29/ ص50)

بنابراین منظور خداوند متعال در این آیات بنابر قول مشهور «ولید بن مغیرة» می باشد نه همه ی دشمنان محمد صلی الله علیه و سلم.  

اما معنای کلمه «زنیم»:

در فرهنگ های عربی به فارسی «زنیم» این گونه ترجمه شده است: «حقیر، پست، فرومایه، حرامزاده، بی شرف، غریبه، بیگانه». (فرهنگ معاصرآذرتاش آذرنوش/ ص418و... )

تذکر: برای «زنیم» معانی مختلفی ذکر شده است و حرامزاده تنها یکی از معانی این کلمه است و این معنا براساس برخی لغات است چنانچه «معمر» می گوید: «هُوَ وَلَدُ الزِّنَا فِی بَعْضِ اللُّغَةِ»: (زنیم در برخی از زبان ها به معنی ولد زنا است). (تفسیر عبدالرزاق الصنعانی/ ش: 3283)، برهمین اساس برخی «زنیم» را به حرامزاده معنا و ترجمه کرده اند.

اما در این قسمت می پرازیم به ترجمه هایی که مفسرین و اهل لغت از این کلمه کرده اند:

ابن عباس رضی الله عنهما در تفسیر این آیه و معنای «زنیم» می گوید: «هُوَ الرَّجُلُ یُعْرَفُ بِالشَّرِّ کَمَا تُعْرَفُ الشَّاةُ بِزَنَمَتِهَا»: (زنیم به مردی گفته می شود که به بد و شر بودن مشهور است همانطور که گوسفند با پاره ای معلق شکافته شده به [دو طرف سرش]  شناخته می شود ). (تفسیر مجاهد و ...)

امام طبرانی هم در ترجمه ی این کلمه می گوید: «الْمُلصَقُ فی القومِ ولیس منهم»: (کسی که خود را به قومی نسبت می دهد در حالی از آن قوم نیست). (تفسیر القرآن العظیم)

راغب اصفهانی در مورد معنای «زنیم»  می گوید: «کسی که‌ ‌از‌ قومی‌ نیست‌ و ‌در‌ میان شان اضافی ‌است‌‌، این‌ تشبیهی‌ ‌است‌ ‌به‌ دو تکه معلق‌ شکافته شده گوش‌ گوسفند (از ناحیه دو طرف سر) و ‌ یا ‌‌به‌ حلقه ‌ای‌ ‌که‌ ‌به‌ گردنش‌ آویخته شده است. خداوند متعال می فرماید:«عُتُلٍّ بَعْدَ ذلِکَ زَنِیمٍ» ‌او‌ فردی است که ‌خود‌ ‌را‌ ‌به‌ قومی‌ نسبت می دهد ‌در‌ حالی‌ ‌که‌ ‌از‌ ‌آنها‌ نیست». (المفردات فی غریب القرآن)

أبو سعد الآبی «زنیم» را این گونه ترجمه کرده است: «الدخیل فِی الْقَوْم وَلَیْسَ مِنْهُم»: (به کسی گفته می شود که به قومى درآید و خود را به آنها نسبت دهد در صورتی که از آنها نباشد). (نثر الدر فی المحاضرات/ ج3/ ص131)

امام علی رضی الله عنه در ترجمه «زنیم» می گوید: «الذی لا أصل له»: (کسی که اصل و نسب ندارد). (تفسیر قرطبی)

عکرمه در ترجمه این کلمه می گوید: «هو ولد الزنا»: (کسی که زنازاده باشد). (تفسیر ابن کثیر)

در اشعار عربی هم واژه «زنیم» به کار رفته است که در برخی از این اشعار «زنیم» به معنای «بیگانه و غریبه» و در برخی اشعار به معنای «حرامزاده» به کار رفته است. به عنوان مثال:

حسان بن ثابت رضی الله عنه در شعری درباره ی ابوسفیان این چنین می گوید: «وأنت زنیمٌ نِیط فی آل هاشم / کما نِیطَ خَلْفَ الراکب القدَحُ الفَرْدُ»: تو بیگانه ای هرچند خود را به خاندان هاشم نسبت دهی، همانگونه تو مانند آویخته شدن کاسه ای کوچک در پشت زین سوار هستی. (زهر الآداب وثمار الألباب / ج1/ ص22)، (لسان العرب/ ج7/ ص420) و...

در شعری آمده است: «زنیم لیس یعرف من أبوه / بغی الام ذو حسب لئیم »: (زنیم فردی است که مشخص نیست پدرش چه کسی است... ). (جامع البیان/ ص 32)

همان طور که مشاهده کردید «زنیم» تنها به معنای حرامزاده نیست بلکه این کلمه معانی مختلفی دارد. اما همان طور که گفته شد بنابر قول مشهور آیه «عُتُلٍّ بَعْدَ ذلِکَ زَنیم» در مورد «ولید بن مغیرة» نازل شده است حال باید بدانیم که او چگونه فردی بوده است.

بیشتر مفسرین در معرفی «ولید بن مغیرة» گفته اند: «وکان الولید دعیّا فی قریش، لیس من أصلهم، ادّعاه أبوه بعد ثمانی عشرة سنة من مولده »: (ادعا شده که ولید از قریش بوده اما او از قریش نبود و پدرش بعد از گذشت هجده سال از تولدش ادعا کرد که ولید فرزند اوست). (تفسیر الجلالین/ التفسیر البیانی للقرآن الکریم/ الجامع لأحکام القرآن / معالم التنزیل فی تفسیر القرآن / الکشف والبیان عن تفسیر القرآن/ تفسیر السراج المنیر و... )

حال «ولید بن مغیرة» با توجه به دلایل و توضیحاتی که بیان شد چنین شخصی بود به همین جهت خداوند «زنیم» را یکی از صفات او ذکر کرد و طبق ترجمه ای که راغب اصفهانی در «المفردات» کرده است می توان گفت ترجمه دقیق و صحیح آیه این است: «عُتُلٍّ بَعْدَ ذلِکَ زَنِیمٍ»: ‌او‌ فردی است که ‌خود‌ ‌را‌ ‌به‌ قومی‌ نسبت می دهد ‌در‌ حالی‌ ‌که‌ ‌از‌ ‌آنها‌ نیست.