آلبانی و تضعیف احادیث بخاری و مسلم

چند روز پیش مطلبی خواندم که در آن مطلب آمده بود: کتاب صحیح بخاری و صحیح مسلم اصح الکتب هستند و همه ی علما این را قبول دارند اما آلبانی بر خلاف محدثین و علما برخی از احادیث بخاری و مسلم را ضعیف می داند و برای این ادعا هم چند تا حدیث از بخاری و مسلم با تحقیق آلبانی آورده بودند که در نگاه اول خواننده گمان می کرد که واقعا این مطلب درست است و آلبانی برخی احادیث صحیح بخاری و صحیح مسلم را ضعیف می داند. به همین جهت تصمیم گرفتم به شبهات و دلایل این دسته از افرادی که در مورد آلبانی چنین گمان می کنند بنویسم.  

قبل از این که به بررسی مطالب و دلایل بپردازم لازم دانستم نکته ای را بگویم:

در علم حدیث بحثی داریم به نام اسناد عالی و اسناد نازل.

1 – تعریف اسناد عالی: حدیثی که تعداد راویان و رجال آن کمتر باشد.

2 – تعریف اسناد نازل: حدیثی که تعداد راویان و رجال آن بیشتر باشد.

به عنوان مثال: سندی است که شافعی از مالک از عبدالله بن دینار از عایشه از پیامبر - صلى الله علیه وسلم – روایت کرده است و سندی دیگری است که شافعی از مالک از عبدالله بن دینار از ابوهریره از عایشه از پیامبر - صلى الله علیه وسلم – روایت کرده است. همان طور که مشاهده کردید در سلسله سند اول تعداد راویان چهار نفر و در دومی پنج نفر هستند و علت عالی بودن سند اول و نازل بودن سند دوم این است که در سند اول تعداد راویان کمتر ازسند دوم است و هر چه راوی کمتر باشد، بهتر و سلسله مستقیم تر است.

لازم به ذکر است: در مورد سند عالی و نازل در کتب مصطلح حدیث مفصلا بحث شده است که جهت اطلاعات بیشتر می توانید به این کتب مراجعه کنید.

احادیث صحیح بخاری و صحیح مسلم به طور کلی صحیح هستند یعنی ممکن است در این دو کتاب، حدیثی با سند ضعیف باشد اما از نظر متن صحیح هست و به وسیله ی طرق دیگر آن حدیث به درجه ی صحت می رسد زیرا محدث سعی می کند بیشتر از سند عالی استفاده کند چون تعداد راویان و رجالش کمتر است و این سبب می شود که کتابش طولانی نشود.

 توضیح: حدیثی است که از چند طریق روایات شده است و از میان این احادیث، حدیثی وجود دارد که سند آن عالی است یعنی تعداد راویانش کمتر است لذا امام بخاری یا امام مسلم از میان احادیث، آن حدیثی که دارای سند عالی است را روایت کرده اند اگرچه که شاید آن سند عالی ضعف داشته باشد اما این ضعف به وسیله ی طرق دیگر به درجه ی صحت می رسد. به این ترتیب از نگاه سند ممکن است حدیثی ضعیف در مسلم یا بخاری باشد اما این ضعف به وسیله ی سند و احادیث دیگر برطرف می شود بر همین اساس می توان گفت همه ی احادیث بخاری و مسلم صحیح هستند.

علامه آلبانی فقط همان سندی که بخاری یا مسلم روایت  کرده است را مورد بررسی قرار داده است و تنها در بررسی آن سند گفته است ضعیف است اما این به این معنا نیست که به طور کلی آن حدیث ضعیف باشد بلکه در مجموع آن حدیث صحیح بخاری یا صحیح مسلم که آلبانی گفته است ضعیف، صحیح است چنانچه خود ایشان در تحقیقات شان به این مطلب اشاره کرده است.

حال با توجه به توضیحاتی که داده شد می پردازیم به نقد دلایل و شبهات پیرامون تحقیقات احادیث بخاری و مسلم توسط علامه آلبانی رحمه الله:

شبهه اول: آلبانی این حدیث بخاری «ثلاثة أنا خصمهم یوم القیامة ...» را می گوید ضعیف است.

جواب: آری آلبانی در تحقیق سند این حدیث می گوید: سند این حدیث ضعیف است و علت ضعف این سند را هم این گونه گفته است: «فیه رجل ضعفه الحافظ ابن حجر وغیره»: «در این سند فردی است که ابن حجر و... آن را ضعیف می دانند» اما با توجه به این که در سند این حدیث فردی ضعیف وجود دارد اما آلبانی در "إرواء الغلیل " می گوید: «حسن أو قریب منه». یعنی این حدیث در مجموع حسن و یا نزدیک به حسن است.

به این ترتیب این حدیث را آلبانی کاملا ضعیف نگفته است و طبق توضیحی که در مورد سند عالی و نازل دادم حتما خواهید دانست که چرا امام بخاری این حدیث را با این سند روایت کرده است و آلبانی هم تنها در تحقیق این سند گفته است که ضعیف است اما این حدیث با احادیث دیگر تقویت شده و به درجه ی صحت می رسد.

شبهه دوم: آلبانی این حدیث بخاری «إنکم سترون ربکم عیانا» را شاذ می داند.

جواب: آلبانی در ابتدا این حدیث را در کتاب "ظلال الجنة" شاذ می دانست اما بعدها از این حکم خود رجوع کرد و آن را صحیح دانسته است چنانچه خود ایشان می گوید: «وکنت حکمت علیه بالشذوذ والان فقد رجعت عن ذلک لهذا الشاهد القوی»: «من قبلا بر این حدیث حکم شاذ داده بودم اما به خاطر این شاهد قوی (که به من رسیده است) حال از آن حکم رجوع کردم». (تراجعات العلامة الألبانی فی التصحیح والتضعیف / ص: 4).

بر همین اساس آلبانی نه تنها این حدیث را ضعیف نمی داند بلکه آن را متفق علیه می داند و حدیث متفق علیه بالاترین درجه ی صحت حدیث است و حتی آلبانی برای تایید و صحت بیشتر این حدیث، شاهد هم آورده است. به (سلسلة الأحادیث الصحیحة وشیء من فقهها وفوائدها / ج7/ ص 156) مراجعه شود و در تحقیق احادیث (مشکاة المصابیح/ ج3/ ص1574/ ش: 5655) در حکم این حدیث می گوید: «مُتَّفق عَلَیْهِ».

شبهه سوم: آلبانی در مورد این حدیث امام مسلم «لا یشربن أحد منکم قائما فمن نسی فلیستقىء» می گوید که با این الفاظ منکر است.

جواب: در سند این حدیث فردی به نام "عمر به حمزه" است که ایشان را امام احمد، ابن معین، نسایی و... ضعیف دانسته اند. (ضعفاء عقیلی/ الضعفاء و المتروکین نسائی و...) و حافظ ابن حجر هم ضمن استناد به اقوال محدثین در مورد ایشان می گوید: «ضعیف». (تهذیب التهذیب /ج7/ ص 384/ ش: 719)

اما آلبانی این حدیث را تا "قائما" صحیح می داند و این قسمت را «فمن نسی فلیستقىء» زیادی بر حدیث و ضعیف می داند زیرا احادیث دیگری با همین الفاظ بدون لفظ «فمن نسی فلیستقىء» روایت شده است بر همین اساس آلبانی در (سلسلة الأحادیث الصحیحة / ج1/ ص337) می گوید: «لکن صح بلفظ آخر»: (این حدیث با الفاظ دیگر صحیح است) و در تحقیق احادیث کتاب (مشکاة المصابیح/ ش: 4267) در حکم این حدیث می گوید: «صَحِیحٌ».

حال کسانی که به ناحق آلبانی را به تضعیف احادیث بخاری و مسلم متهم می کنند چرا در مورد امام احمد، ابن معین، نسایی، ابن حجر و... چیزی نمی گویند؟؟ اگر تحقیق و بررسی کردن احادیث بخاری و مسلم و تضعیف کردن سندی از احادیث آنها جرم است پس امام احمد، نسایی، ابن حجر، ابن معین و... مجرم هستند؟!

شبهه چهارم: آلبانی این حدیث مسلم «إن شر الناس منزلة عند الله یوم القیامة» را ضعیف می داند.

جواب: این اتهام و دروغی بیش نیست زیرا آلبانی این حدیث را در کتاب (صحیح الجامع / ش:7925 و 2095) صحیح می داند.

سخن پایانی

بنده عادت ندارم که از کسی دفاع کنم چون کسی جز انبیاء معصوم نیست پس ممکن است آلبانی هم دچار خطا شود و به قول امام مالک سخن هرکسی جز رسول الله صلی الله علیه و سلم قابل تایید و قابل رد است پس نقد کردن اگر علمی و عالمانه و بدون توهین و تکفیر و تفسیق باشد قابل تقدیر است و از آن استقبال می شود.

اما متاسفانه گاهی مطالب و نقدهایی از سوی افرادی که هیچ گونه آگاهی از علوم احادیث حتی از کتب مقدماتی مصطلح حدیث ندارند می بینم که به ناحق و با توهین زحمات و تحقیقات محدثین و علمایی چون علامه آلبانی را سبک می شمارند و ایشان را تحقیر می کنند تا جایی که در شبهه ی دوم و چهارم دیدید که چطور به دروغ گفته بودند ایشان حدیث بخاری و مسلم را ضعیف گفته است در حالی که ایشان آن دو را صحیح گفته بود.

توجه: آلبانی کتب زیادی دارد به همین جهت ممکن است ایشان در موردی حدیثی به صورت مختصر حکم داده باشد اما در کتاب دیگری در مورد آن حدیث مفصلا بحث کرده باشد و حتی ایشان کتابی با عنوان "تراجعات" تالیف کرد که در این کتاب از برخ نظریاتش رجوع کرده است که متاسفانه برخی افراد حال از روی آگاهی یا عدم آگاهی با اهداف مختلف بدون مراجعه به کتاب "تراجعات" نظریات اولیه ایشان را نقل می کنند.

الله متعال همه ی ما را هدایت کند و چشم سر و دل ما را به روی حقایق باز کند و إن شاء الله که از افرادی نباشیم که خداوند بر دل و گوش هایشان مهر زده باشد و بر چشمان شان پرده ای زده باشد چون در طبق وعده ی الهی عذاب بزرگی در انتظار این چنین افرادی است.