آیا بین حدیث متواتر و خبر واحد فرقی وجود دارد؟

احادیث و سخنان رسول الله صلی الله علیه و سلم به دو صورت به ما رسیده است:

*به صورت متواتر

*به صورت خبرواحد

تذکر: علما و محدثین تعاریف گوناگونی از حدیث متواتر و خبرواحد کرده اند که جهت اطلاعات بیشتر می توانید به کتب اصول فقه و مصطلح الحدیث مراجعه کنید.

(به ادامه مطلب بروید)

در مورد حدیث متواتر بحث و اختلاقی نیست و همه ی مذاهب آن را قطعی می دانند اما در مورد حدیث خبرواحد بین مذاهب مورد اختلاف است و برخی آن را حجت و دلیل قطعی نمی دانند. البته بعد از رحلت پیامبر علما مخالف حجیت خبرواحد نبودند تا این که بعد از گذشت عصر صحابه و تابعین در مورد این مساله اختلاف به وجود آمد.

توضیح: اختلاف در مورد خبرواحد از آنجایی سرچشمه می گیرد که علمای اصولی احادیث را به مفید علم بودن یا نبودن تقسیم می کنند و بسیاری از علمای علم کلام خبرواحد را در مباحث اعتقادی به خاطر ظنی بودنش حجت نمی دانند اما محدثین و بسیاری از علما، احادیث را از دید صحیح یا ضعیف بودن مورد بررسی قرار می دهند بنابراین نزد محدثین اگر حدیثی صحتش ثابت شود آن را پذیرفته و عمل به آن را واجب می دانند حال فرقی نمی کند که آن حدیث صحیح متواتر باشد یا خبرواحد.

حقیقت هم همین است که هرگاه صحت حدیثی ثابت شود آن حدیث مفید علم است اگرچه که آن حدیث صحیح خبرواحد باشد.

زیرا بیشتر احادیث رسول الله  از اخبار آحاد است و تعداد احادیث متواتر کمتر است و نمی توان تنها به احادیث متواتر اکتفا کرد به این ترتیب بین متواتر و خبرواحد که صحتش به اثبات رسیده است فرقی وجود ندارد.

اما معتزله، جهمیة و معطلة با تقسیم بندی احادیث و فرق گذاشتن بین احادیث صحیح منکر حجیت خبرواحد شدند. این در حالی است که اهل سنت معتقد است بین حدیث متواتر و خبرواحد فرقی وجود ندارد.

برهمین اساس امام طحاوی در کتاب "عقیدة الطحاویة" (که در حقیقت این کتاب عقیده اهل سنت و امام ابوحنیفه و شاگردان ایشان را بیان می کند) می گوید: «وَجَمِیعُ مَا صَحَّ عَنْ رَسُولِ الله صلى الله علیه وَسَلَّمَ مِنَ الشَّرْعِ وَالْبَیَانِ کله حَقٌّ»: ( تمام مسایل شرعی و توضیحات نبوی که به صحت از پیامبر ثابت شده، حق است).

توضیح: فرق گذاشتن میان حدیث متواتر و خبرواحد بدعتی وارداتی در اسلام است که با عقیده سلف صالح، ائمه، مجتهدین و محدثین مخالف است و در واقع امام طحاوی با این سخنش دو مساله را بیان کرده است:

* حدیثی که صحتش ثابت شد بدون شک آن حدیث سخن رسول الله است و آن حدیث صحیح قابلیت استدلال شدن در مسایل اعتقادی و هم فقهی را دارد و این عقیده اهل سنت است.

* اولین کسانی که احادیث را این چنین تقسیم بندی کردند و بین حدیث متواتر و خبرواحد فرق گذاشتند؛ معتزله، جهمیة و معطلة بودند.

در واقع امام طحاوی با این سخنش این سخن معتزله و جهمیه و معطله را رد کرد.

جهت اطلاعات بیشتر می توانید به کتاب (شرح العقیدة الطحاویة، نوشته ی ابن أبی العز الحنفی/ ج1،ص340 ، (المنهج المقترح لفهم المصطلح، نوشته ی : الشریف حاتم بن عارف العونی، ج1،ص73) و به سایر کتب مصطلح حدیث و شروح عقیده طحاویة مراجعه کنید.

امام شافعی رحمه الله در مورد حدیث خبرواحد این چنین می گوید: « مسلمانان در قدیم و حال بر ثبوت خبر واحد و حجیت آن اجماع دارند و از هیچ یک از فقهای مسلمان مشاهده نشده که مدعی ثبوت خبر واحد نباشند». (الأم/ ج1/ ص151 و الرسالة/ ص457).

و در جای دیگر می گوید: «حجت بودن و ثابت بودن خبر واحد خیلی قوی تر از آن است که نیاز به آوردن مثال برای اثباتش باشد، بلکه خود خبر واحد یک اصل است». (الرسالة/ ص383)

سخن پایانی

هر حدیث و سخن رسول الله صلی الله علیه و سلم که صحتش ثابت شود، حجت است بین احادیث صحیح فرقی وجود ندارد و این همان چیزی است که سلف صالح بر آن بودند و این حقیقتی است که شکی در آن نیست به این ترتیب فرق گذاشتن بین متواتر و خبرواحد بدعتی است که در اسلام داخل شده است.